Samozatrudnionych, podobnie jak pracowników, nie wolno dyskryminować

Pan K. był zatrudniony w jednej z redakcji TVP S.A. jako redaktor i montażysta programów telewizyjnych. Swoje prace wykonywał na podstawie zawieranych umów o dzieło, jako prowadzący osobiście działalność gospodarczą – czyli na zasadach tzw. samozatrudnienia.

Na początku grudnia 2017 roku dziennikarz opublikował w Internecie teledysk z piosenką świąteczną promującą tolerancję wobec par jednopłciowych, który przedstawiał celebrację świąt Bożego Narodzenia przez osoby tej samej płci pozostające w związkach partnerskich, w którym w dodatku wystąpił razem ze swoim partnerem. Zaraz po tym został wycofany z grafiku dyżurów, a telewizja nie przedłużyła z nim umowy.

Pan K. uznał, że takie nagłe zerwanie współpracy, w dodatku bez podania konkretnych przyczyn (wcześniej, w związku z reorganizacją, prace wykonywał w nowo powstałej agencji, do której został przeniesiony po uprzedniej pozytywnej ocenie jego pracy), było spowodowane ujawnienie jego orientacji seksualnej i miało charakter dyskryminujący. Skierował więc powództwo o zapłatę około 48 tys. zł zadośćuczynienia za naruszenie zasad równego traktowania w zakresie warunków podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej na podstawie umowy cywilnoprawnej.

Rozpatrujący sprawę w I instancji Sąd Rejonowy w Warszawie zdecydował się od razu przekazać do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej pytanie prejudycjalne, dotyczące zgodności z prawem unijnym art. 5 pkt 3 ustawy o wdrożeniu niektórych przepisów prawa Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania. Przepis ten wyłącza zastosowanie ustawy równościowej w zakresie swobody wyboru strony umowy cywilnoprawnej, jeśli tylko (ten wybór) nie jest oparty na płci, rasie, pochodzeniu etnicznym lub narodowości. Nic jednak nie wspomina o kwestii równego traktowania ze względu na orientację seksualną.

W rozpoznawanej sprawie zatrudniony nie był pracownikiem, tylko prowadzącym własną działalność kontrahentem TVP. Powstał więc problem prawny – czy przepisy krajowe w tym zakresie są prawidłowo stosowane, gdyż z kolei Dyrektywa nr 2000/78/WE z 27 listopada 2000 r. ustanawiająca ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy obejmuje także ochronę przed dyskryminacją ze względu na orientację seksualną.

W odpowiedzi TSUE wydał wyrok, w którym stwierdził, że art. 3 ust. 1 lit. a) i c) Dyrektywy nr 2000/78 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które skutkuje wyłączeniem, na podstawie swobodnego wyboru strony umowy, z zakresu ochrony przed dyskryminacją, jaka ma zostać przyznana na mocy tej dyrektywy, odmowy, ze względu na orientację seksualną danej osoby, zawarcia lub przedłużenia z nią umowy mającej na celu wykonanie przez tę osobę określonych świadczeń w ramach prowadzonej przez nią działalności na własny rachunek.

W uzasadnieniu TSUE wskazał, że dyrektywa obejmuje swoją regulacją wszelką działalność zawodową, niezależnie od jej charakteru i cech, a więc zarówno zatrudnienie, pracę, jak i działalność na własny rachunek. Reguły równościowe dotyczą więc także samozatrudnionych. Prawo wspólnotowe ma zaś na celu wyeliminowanie wszelkich opartych na względach dyskryminacyjnych przeszkód w zakresie dostępu do środków utrzymania i zdolności działania na rzecz społeczeństwa poprzez pracę, bez względu na to, w jakiej formie jest ona świadczona. W efekcie przyznanie, że swoboda zawierania umów pozwala na odmowę zawarcia umowy z daną osobą ze względu na jej orientację seksualną, pozbawiałoby zakaz dyskryminacji określony w prawie wspólnotowym skuteczności.