Dane o pracach w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze w świadectwie pracy

Pan M. był zatrudniony w spółce T. działającej w branży energetycznej na stanowisku elektromontera maszyn i aparatów elektrycznych. Po zakończeniu zatrudnienia otrzymał od pracodawcy świadectwo pracy w którym nie wpisano mu okresu pracy w warunkach szczególnych – a praca którą wykonywał była kwalifikowana jako praca w szczególnym charakterze zarówno według poprzednich przepisów rozporządzenia z 1983 r., jak i obecnej ustawy o emeryturach pomostowych (prace elektromonterów bezpośrednio przy usuwaniu awarii oraz eksploatacji napowietrznych sieci elektroenergetycznych w warunkach prac pod napięciem znajdują się bowiem w załączniku do ustawy).

Pracownik zażądał od pracodawcy sprostowania świadectwa pracy poprzez wpisanie do niego okresu pracy w szczególnym charakterze od 1984 r. do zakończenia zatrudnienia na tym stanowisku tj. do maja 2009 r. Ponieważ pracodawca odmówił sprostowania, sprawa trafiła do sądu.

Żądanie pozwu opiewało na wpis danych dotyczących pracy o szczególnym charakterze przez cały okres zatrudnienia. Sąd I instancji uwzględnił powództwo i nakazał sprostowanie świadectwa, poprzez wpis do tego dokumentu całego okresu pracy szczególnej tj. od 1984 r. do maja 2009 r.

Jednak rozpoznający apelację pracodawcy Sąd Okręgowy w Toruniu dostrzegł poważny problem prawny. Chodziło bowiem o wpisanie do świadectwa pracy okresów pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, wykonywanych po wejściu w życie przepisów ustawy o emeryturach pomostowych, czyli po 31 grudnia 2008 r. (a pracownik zakończył taką pracę już kilka miesięcy po wejściu w życie ustawy). Z kolei załącznik do rozporządzenia w sprawie świadectwa pracy nakazuje bowiem wpisywanie prac szczególnych wykonywanych na podstawie tylko poprzednio obowiązujących przepisów, zwłaszcza rozporządzenia z 1983 r.

W tej sytuacji toruński SO zdecydował się zadać Sądowi Najwyższemu następujące pytanie prawne: czy na podstawie art. 97 § 2 Kodeksu pracy w zw. z § 2 ust. 1 pkt 15 rozporządzenia w sprawie świadectwa pracy, w ust. 6 pkt 11 świadectwa pracy należy podać informację o okresie wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, świadczonej po dniu 31 grudnia 2008 r., o której mowa w ustawie o emeryturach pomostowych, czy też - zgodnie z dyrektywami „Sposobu wypełniania świadectwa pracy”, umieszczonymi w załączniku do rozporządzenia - pracodawca może wskazać w świadectwie pracy jedynie okres zatrudnienia pracownika przypadający do dnia 31 grudnia 2008 r., przy wykonywaniu prac, o których mowa w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze?

W odpowiedzi SN wydał 12 października 2023 r. uchwałę (sygn. III PZP 5/22), w której stwierdził, że pracodawca nie ma obowiązku podania w świadectwie pracy informacji o wykonywaniu przez pracownika pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, świadczonej po dniu 31 grudnia 2008 r.

W uzasadnieniu SN wskazał na wstępie, że świadectwo powinno zawierać informacje istotne z punktu widzenia uprawnień pracowniczych i uprawnień z ubezpieczenia społecznego - ale tylko te które są rzeczywiście niezbędne. Obecnie obowiązujące przepisy ustawy o emeryturach pomostowych ściśle określają rejestry, wysokość składek, a także wskazują kto je opłaca i rejestruje. Wobec tego potrzeba umieszczenia danych o pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze wykonywanej od 1 stycznia 2009 r. w praktyce już nie istnieje. Wynika to z faktu, iż organ rentowy – czyli ZUS – dysponuje wszelkimi danymi dotyczącymi prac szczególnych.

Nie oznacza to oczywiście, że pracodawca popełni błąd wpisując dane o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze do świadectwa. Tylko, że nie mając takiego obowiązku, nie będzie odpowiadał za nieprawidłowe sporządzenie takiego świadectwa – podkreślił SN. Obowiązek pracodawcy wpisywania danych o pracach szczególnych ograniczony jest do tych okresów, które nie są i nie były rejestrowane, w szczególności nie są i nie były odnotowywane w ZUS. A to odnosi się praktycznie już tylko do prac szczególnych wykonywanych przed 1 stycznia 2009 r., tj. na podstawie starych przepisów rozporządzenia z 1983 r. lub innych unormowań obowiązujących przed wejściem w życie ustawy o emeryturach pomostowych.

Także SN w końcowej części uzasadnienia omawianej uchwały wskazał, że rozstrzygnięcie pozytywne dla pracownika (który może wykazywać prace szczególne przed sądem za pomocą wszelkich środków dowodowych przewidzianych przepisami procedury cywilnej i dopuszczonych przez sąd), może powodować także istotne konsekwencje dla pracodawcy (np. w postaci konieczności zrewidowania dokumentacji ubezpieczeniowej, a nawet obciążenia obowiązkiem zapłaty nieopłaconych lub zaległych składek na Fundusz Emerytur Pomostowych, o którym mowa w art. 29 ustawy o emeryturach pomostowych).